Dzisiaj mija...
100. rocznica śmierci Gabrieli Zapolskiej, właśc. Marii Gabrieli Janowskiej z domu Piotrowskich herbu Korwin. Była polską aktorką, dramatopisarką, powieściopisarką, publicystką, krytyczka teatralną i artystyczną.
W tym roku podczas Narodowego Czytania 2021 głośno czytaliśmy jej najbardziej rozpoznawalne dzieło „Moralność Pani Dulskiej”.
Jej historia
Gabriela Zapolska przyszła na świat jako Maria Gabriela Piotrowska herbu Korwin 30 marca 1857 r. w Podhajcach na Wołyniu w zamożnej ziemiańskiej rodzinie. Pobierała edukację domową i jeszcze przed 20. rokiem życia wyszła za mąż – jej wybrankiem został porucznik gwardii carskiej Konstanty Eliasz Śnieżko-Błocki. Szybko okazało się jednak, że mąż był niewierny, a małżeństwo nieudane. Zawód, jakiego doznała młodziutka Gabriela, odcisnął trwałe piętno na jej poglądach i twórczości. Nawiązała romans z Marianem Gawalewiczem, prowadzącym zespół teatralny, i w końcu odeszła od męża. Rodzice umieścili ją w warszawskim klasztorze wizytek, by tam czekała na unieważnienie małżeństwa (do którego doszło dopiero w 1888 r.). Posługując się paszportem wystawionym na nazwisko Gabriela Zapolska, uciekła z klasztoru do Wiednia, gdzie urodziła córeczkę Marysię. Była już jednak zarażona syfilisem przez Gawalewicza lub przez męża, a choroba przeniosła się na dziecko, które zmarło. Wtedy też rodzina się od niej odwróciła. Już wtedy pisała, i to dużo, grała też (od 1882 r.) w teatrze w Krakowie, a także we Lwowie i w niemal całej Galicji.
W 1889 r. wyjechała na 5 lat do Paryża, gdzie również grała, wiążąc się towarzysko z malarską grupą nabistów. Po powrocie znów grała i pisała, a jej kolejnym przedsięwzięciom towarzyszyły skandale. W 1900 r. wyszła ponownie za mąż za znacznie młodszego do siebie malarza Stanisława Janowskiego, z którym wspólnie przez pewien czas prowadziła szkołę dramatyczną w Krakowie, a następnie we Lwowie, dokąd małżonkowie przeprowadzili się w 1904 r. Jednak i to małżeństwo – początkowo zgodne i szczęśliwe – nie przetrwało próby czasu. Po zajęciu Lwowa przez wojska rosyjskie we wrześniu 1914 r. Gabriela Zapolska utrzymywała się z prowadzenia cukierni. Ostatnie lata swego życia spędziła w willi „Skiz” na lwowskim Łyczakowie. Tam też zmarła 17 grudnia 1921 r., a już następnego dnia została pochowana i spoczywa w Alei Zasłużonych na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Jaka była jej twórczość?
Gabriela Zapolska weszła do historii polskiej literatury jako czołowa przedstawicielka polskiego naturalizmu i jako demaskatorka pruderii i fałszu małomieszczańskiego stylu życia. Była jedną z pierwszych „kobiet wyzwolonych” w literaturze polskiej, walczącą emancypantką, utrzymującą się prawie wyłącznie z dochodów płynących z pracy literackiej, publicystycznej i z aktorstwa, dlatego też została uznana za duchową przewodniczkę Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet Polskich.